CURATOR SAMEN MET DANIËL DENNIS DE WIT 

Net als Bas Jan Ader kom ik uit Winschoten, een klein stadje in de provincie Groningen (Nederland). Door deze gedeelde achtergrond heb ik altijd de behoefte gevoeld om het oeuvre van Bas Jan Ader verder te verkennen. Ader groeide op in Nieuwe-Beerta (bij Winschoten), waar zijn vader predikant was in de Hervormde Kerk en waar de Ader’s in de pastorie woonden. Na de Tweede Wereldoorlog verhuisden de Aders naar Drieborg. In Winschoten bezocht Bas Jan Ader de middelbare school.

Goede vriend en mede-curator Daniël Dennis de Wit vertelde mij over zijn “I Miss Bas Jan Ader”-foto, waarop hij lijkt te huilen zoals Bas Jan Ader. Onze gedeelde fascinatie voor Bas Jan Ader werd het startpunt van wat een groot project over Bas Jan Ader zou blijken te worden.

Natuurlijk wisten we dat er al allerlei projecten rond Bas Jan Ader waren georganiseerd. Projecten over de erfenis van Ader, over vallen en zwaartekracht, over het romantische idee. Maar al deze projecten werden georganiseerd in grote steden, in Nederland en in het buitenland. Er was in de regio waar hij opgroeide nog nooit een project over Bas Jan Ader georganiseerd. Wij vonden dit jammer en ergens ook een beetje vreemd. Wij vinden namelijk dat deze regio van belang is als je de kunst van Bas Jan Ader bestudeert. Daarom hebben we besloten dit project zelf te organiseren. In Nieuwe Beerta en Finsterwolde, waar Ader in 1973 deelnam aan een groepstentoonstelling bij Galerie Waalkens (met kunstenaars als Ger van Elk en Gilbert & George), kent men het verhaal van de vader van Bas Jan Ader – Bastiaan Jan Ader. Bastiaan Jan hielp tijdens de Tweede Wereldoorlog bij het onderduiken van joden en betaalde hiervoor uiteindelijk de ultieme prijs. De moeder van Bas Jan Ader, Johanna Ader-Appels, die begraven ligt op de begraafplaats achter de Hervormde Kerk, schreef een boek over deze roerige geschiedenis – “Een Groninger Pastorie in de Storm”. Het verhaal van Bas Jan Ader was echter minder bekend in de regio waar hij opgroeide. Mede omdat hij al op jonge leeftijd vertrok.

Met dit project wilden we de regio waar Ader opgroeide zichtbaar maken voor de kunstwereld. Tegelijkertijd wilden we Ader symbolisch terugbrengen naar de regio waar hij opgroeide. We wilden inwoners van de regio een deel van hun eigen geschiedenis laten zien, een geschiedenis waarvan ze zich misschien niet eens bewust waren, of die ze zelfs vergeten waren omdat het alweer ruim dertig jaar geleden was dat Ader met zijn zeilbootje verdween. Omdat we het persoonlijke aspect wilden benadrukken, kozen we voor locaties die op de een of andere manier betekenis hadden voor Ader zelf. De Gereformeerde Kerk – omdat zijn vader predikant was in de Hervormde Kerk. Galerie Waalkens in Finsterwolde – omdat Ader daar in 1973 deelnam aan een groepstentoonstelling (een van zijn laatste tentoonstellingen in Nederland). En Academie Minerva – omdat Ader een solotentoonstelling zou hebben gekregen in het voormalige gebouw van het Groninger Museum in Groningen, waar nu Academie Minerva is gevestigd. Die tentoonstelling stond al gepland, maar ging niet door toen Ader vermist raakte.

 

In Search of…#1- expositie
Locatie: Hervormde Kerk, Nieuw-Beerta
Data: 2 september – 28 october 2012
Kunstenaars: Michelle Browne – Derek Brunen – Susanne Burner – Jeremiah Day – David Horvitz – Marion van Wijk & Koos Dalstra

In deze tentoonstelling was werk van kunstenaars te zien die direct verwezen naar Ader, zijn familiegeschiedenis of kunsthistorische geschiedenis. Singer-songwriter Lucky Fonz III, groot fan van Bas Jan Ader (De Volkskrant-muziekjournalist Gijsbert Kamer interviewde hem hierover. Dit interview is opnieuw gepubliceerd in onze publicatie) trad op tijdens de opening.

Foto’s © Pepijn van den Broeke

Op 23 september 2012 waren er optredens van de Nederlandse singer/songwriter Birdt! en de Servische band Mesta in de Hervormde Kerk. Beiden zijn groot fan van Ader.

Ook onderdeel van de tentoonstelling in de Hervormde Kerk: 4 video-interviews met mensen die Ader persoonlijk hebben gekend.

Video-interviews:

Mevrouw Tantje Kuiper-Bruins werkte van 1942-1946 als dienstmeisje bij de familie Ader. In dit interview vertelt ze over die tijd, over de oorlog, over de onderduikers tijdens de Tweede Wereldoorlog, en de opvoeding van Bas Jan Ader en zijn broer Erik. Het interview was te zien in de In Search of…-expositie in de Hervormde Kerk in Nieuwe Beerta van 2 september t/m 28 oktober 2012, samen met de video-interviews met Tjark Tijdens, Hans Smit en Harm Evert Waalkens. Camera + montage: Klaas Koetje. Regie: Dost/Koetje.
Helaas is mevrouw Tantje Kuiper-Bruins in 2016 overleden.

Tjark Tijdens woonde in hetzelfde dorp als Bas Jan Ader toen ze jong waren. Samen gingen ze naar de basisschool en Bas Jan Ader logeerde een tijdje bij de familie Tijdens toen het thuis ‘niet goed ging’. In een later stadium bracht Tijdens een bezoek aan Bas Jan Ader in Amerika. Daarover vertelt hij in dit video-interview. Het interview was opgenomen in de In Search of…-expositie in de Hervormde Kerk in Nieuwe Beerta van 2 september t/m 28 oktober 2012, samen met de video-interviews met mevrouw Kuiper-Bruins (werkster bij de familie Ader in de periode 1942-1946), Harm Evert Waalkens (zoon van ‘boer Waalkens’, eigenaar van galerie Waalkens in Finsterwolde, waar Ader in de jaren ’70 deelnam aan een groepstentoonstelling) en Hans Smit (oud-klasgenoot van Bas Jan Ader). Camera + montage: Klaas Koetje. Regie: Dost/Koetje.

Hans Smit was klasgenoot van Bas Jan Ader op de middelbare school in Winschoten. In dit video-interview vertelt hij over toen hij hoorde dat Bas Jan Ader vermist was geraakt, nadat hij met zijn bootje een zeereis had gemaakt. Het interview was te zien in de In Search of-expositie… in de Hervormde Kerk in Nieuwe Beerta van 2 september t/m 28 oktober 2012. Camera + montage: Klaas Koetje. Regie: Dost/Koetje.

Harm Evert Waalkens is de zoon van ‘boer’ Waalkens uit Finsterwolde. Albert Waalkens, zoals Boer Waalkens officieel heet, was in de jaren ’60 en ’70 van de 20e eeuw galeriehouder in Finsterwolde. Bas Jan Ader nam in de jaren ’70 deel aan een groepstentoonstelling bij Galerie Waalkens, samen met Gilbert & George, Ger van Elk en William Leavitt. Harm Evert Waalkens (van 1998-2010 Tweede Kamerlid namens de Partij voor de Arbeid) probeerde zijn herinneringen aan de galerie op te halen en het belang van de galerie voor de regio te schetsen. Het video-interview met Harm Evert Waalkens maakte deel uit van de In Search of…-expositie in de Hervormde Kerk in Nieuwe Beerta van 2 september t/m 28 oktober 2012. Camera + montage: Klaas Koetje. Regie: Dost/Koetje.

In Search of…#2- expositie
Locatie: Academie Minerva, Groningen
Data: 6 oktober 2012 – 28 oktober 2012
Kunstenaars: Feiko Beckers – Slater Bradley – Derek Brunen – Erik Bunger – Toon Fibbe – David Horvitz – Frederic Klein – Sjoerd van Leeuwen & Harald den Breejen- Dafna Maimon – Guido van der Werve – Erik Wesselo

Foto’s © Pepijn van den Broeke

In Groningen exposeerden we kunst die ging over mythologie en aanbidding. Dit vonden wij passend omdat Ader veel bewonderd wordt en deze bewondering soms ongewild dingen kan verhullen. Alle kunstenaars die in de tentoonstelling waren opgenomen, waren dol op Ader. Spilt Milk, Vakantie en Gijs Deddens traden op tijdens de opening.

In Search of…-presentatie in Finsterwolde.
Locatie: Galerie Waalkens, Finsterwolde
Data: 27 en 28 Oktober 2012
Studenten: Laura Bolscher – Mariëtte de Graaf – Swanhilde de Jong – Marieke de Ruig – Roel Hooghiem – Jiska Huizing – Maaike Knibbe – Simon Niks – Antoinet Pastoor – Rini van Daele – Marie van Linschoten – Mathilde van Wijnen – Renske Zijlstra – Marjet Zwaans

Voor dit deel van het project hebben we samengewerkt met Academie Minerva, gevestigd in Groningen. Collega-curator Daniël Dennis de Wit gaf in september en oktober 2012 een workshop over Ader aan 2e, 3e en 4e-jaarsstudenten. Studenten maakten vervolgens hun eigen kunstwerken geïnspireerd door Ader, en presenteerden die op de In Search of…#3 presentatie.

Foto’s © Pepijn van den Broeke

Filmprogramma
Ook onderdeel van het project – een filmprogramma in samenwerking met ORKZ Cinema in Groningen. Curator en organisator/coördinator van het programma was Mare van Koningsveld (die ook de pr & communicatie deed voor In Search of…, en de coördinatie deed van de vrijwilligers en de openingsevenementen).

Het filmprogramma werd georganiseerd van 12 tot en met 15 oktober 2012 in ORKZ Cinema, in Groningen, Nederland. De films gebruikten op de een of andere manier thema’s die Ader ook in zijn kunst behandelde.

Programma:
– Vrijdag 12 oktober: Erasing David. Regisseurs: David Bond, Melinda McDougall.
– Zaterdag 13 oktober: Here is always somwhere else. Regie: René Daalder. EXTRA: Daalder – woonachtig in Los Angeles – kwam speciaal over voor de opening. Kunsthistoricus en filmliefhebber David Stroband gaf een inleiding en ging na de screening in gesprek met de regisseur. Update 2020: helaas is Rene Daalder begin 2020 overleden.
– Zondag 14 oktober: Jour de Fete. Regie: Jaques Tati, 1949.
– Maandag 15 oktober: Gerry. Regie: Gus van Sant.

Dagelijks vertoonden we ook de korte film In Search of the Miraculous (2011) van de jonge Amerikaanse filmregisseur Sam Kuhn. Kuhn was op 13 oktober persoonlijk aanwezig bij de vertoning, samen met de hoofrolspeler uit zijn film, Erik Jensen.

Lezingenprogramma
– Op zaterdag 15 september 2012 was er een lezing van Maike Aden in de Hervormde Kerk.
– Op zaterdag 20 oktober 2012 was er een lezing van Marion van Wijk & Koos Dalstra van Academie Minerva, Groningen.
– Op zondag 28 oktober 2012 was er een lezing van Jan Verwoert aan Academie Minerva, Groningen.

Educatietrajecten
Kunstenaars Ivar van Bekkum & Esther Polak gaven workshops voor kinderen. Kinderen gingen in het veld als het ware tekenen met een GPS-apparaat (dat normaal gesproken wordt gebruikt om ‘iets te vinden’). Van Bekkum & Polak lieten in zekere zin zien dat GPS-apparaten ook op een andere manier konden worden gebruikt. Ook kregen de kinderen heliumballonnen, zodat ze zich konden oriënteren in de lege velden.

Daarnaast hebben we samengewerkt met twee organisaties die gespecialiseerd zijn in onderwijs. In Groningen werkten we samen met Kunstencentrum Groep. In de provincie Groningen werkten we samen met Kunststation C. Door samen te werken met deze twee organisaties bezochten honderden kinderen de tentoonstellingen en namen deel aan de workshops.

Prijsvraag
In samenwerking met Dagblad van het Noorden organiseerden we een wedstrijd over Bas Jan Ader, met als prijs: een reis voor 2 personen naar Dublin. Een passende locatie, aangezien de zeilboot van Ader door Spaanse vissers aan de Ierse kust werd gevonden. Mensen werden gestimuleerd om zich door Ader te laten inspireren. Ze moesten een filmpje maken, poëzie maken, iets schrijven, geluidsopnames maken. Alles kon, als het maar op de een of andere manier naar Bas jan Ader verwees. De oproep werd gepubliceerd in Dagblad van het Noorden. Uiteindelijk hebben ongeveer 70 mensen gereageerd. Een selectie van de inzendingen is te zien op de website van Dagblad van het Noorden:
http://www.dvhn.nl/nieuws/cultuur/genomineerden-prijsvraag-bas-jan-ader-9344821.html

De jury die de winnaar selecteerde bestond uit Dagblad van het Noorden, hoofdredacteur Evert van Dijk, Daniel Dennis de Wit en ik. Winnaar werd Paula Stam. Ze kreeg haar prijs bij de opening van de tentoonstelling In Search of…#2- in Groningen. De prijs werd haar overhandigd door Evert van Dijk.

Comité van Aanbeveling
– Max van den Berg (destijds Commissaris van de Koningin in de provincie Groningen)
– Peter Rehwinkel (destijds burgemeester van Groningen)
– Femke Eerland (directeur Noorderzon Performing Arts Festival, Groningen)
– Leo Delfgaauw (oa voormalig conservator Museum De Pont, Tilburg)
– Albert-Jan Postma (oprichter Freia Instituut, Groningen)
– Paul Andriesse (oprichter/eigenaar Galerie Paul Andriesse, Amsterdam)
– Jan Mulder (schrijver/ tv- persoonlijkheid/lokaal)

In Search of… werd mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds, SNS Reaal Fonds, VSB Fonds, Kunstraad Groningen, Gemeente Oldambt, Stichting Beringer Hazewinkel, Stichting Het Roode- of Burgerweeshuis, Het H.S. Kammingafonds.

Publicatie

De Nederlandse journaliste Britt Stubbe (oa Het Parool) groeide net als Ader op in Nieuwe-Beerta. Ze schreef over hoe het is om op te groeien in Nieuw-Beerta. Kunstenaar Maria Barnas schreef een artikel over sentimentaliteit. Koos Dalstra schreef een stuk waarin hij vertelt over een reis naar Zwitserland, waar hij en collega Marion van Wijk een opening bijwoonden van kunstenaar James Turrell, een van de laatste kunstenaars die Ader levend zag. Dalstra wilde weten of Turrell misschien wist welke route Ader met zijn bootje voer…. Het grafische ontwerp van de publicatie (en het project als geheel) werd gedaan door Enkeling en Erikenik.

PERS

• Dagblad van het Noorden:

• Dagblad van het Noorden:

• • Kunstbeeld: