Artur Zmijewski – Democracies

Democracies (2009) heet de video-installatie van Artur Zmijewski (Warschau, 1966) die onlangs door De Hallen (Haarlem) werd aangekocht, en nu voor het eerst in zijn geheel wordt getoond. Het werk bestaat uit een serie van twintig korte films, door de kunstenaar opgenomen tijdens demonstraties, parades en oorlogsherdenkingen. Als je in de zaal bent, waar het werk op 20 beeldschermen wordt geëxposeerd, blijkt dat het met de democratie in de wereld niet best is gesteld. Natuurlijk wisten we dat al, maar als je alle beelden zo bij elkaar ziet, dringt het besef pas echt op hoeveel onverdraagzaamheid er in de wereld eigenlijk is. Overal om je heen zie je protest en ellende. Een democratie is gebaseerd op het gelijkheidsideaal: ieder mens is gelijk. Niemand heeft meer recht dan de ander om bepaalde wetten vast te stellen of beslissingen te nemen. In de praktijk dringen we de ander echter graag onze ideologieën op. We gebruiken de openbare ruimte om onze eigen boodschap te verkondigen, zonder na te gaan of die boodschap kwetsend is voor de ander. De herdenking van de dood van de Oostenrijkse politicus Jörg Haider legt evenveel beslag op de openbare ruimte als het protest van de Palestijnen tegen de Israëlische bezetting. De demonstratie die feministen organiseerden tijdens de Manifesta in Warschau leidde ogenblikkelijk tot een tegendemonstratie. En eigenlijk zijn al die openbare bijeenkomsten provocatief. Mensen die zich nadrukkelijk voor iets uitspreken, zijn ook nadrukkelijk tegen iets. En roepen dus automatisch een hoop boze reacties op. Een andere gedachte: protesten, demonstraties en parades zien er overal ter wereld hetzelfde uit. Of ze nou worden georganiseerd door links, door rechts, in Israel of in Polen. Mensen verschillen minder van elkaar dan ze graag denken. De democratie wordt door ieder van ons gekoesterd, maar eigenlijk vooral zolang we ons eigen verhaal kwijt kunnen. Luisteren naar het verhaal van de ander doen we liever niet. In het Westen prediken we graag verdraagzaamheid, maar ondertussen is die verdraagzaamheid hier in de praktijk ver te zoeken. De democratie, zo laat Zmijewski zien, is een mooi excuus om de ander te beledigen. De openbare ruimte is niks meer dan een arena waarin verschillende partijen met elkaar de strijd aanbinden. In een democratie probeert de één de ander te overheersen. Lukt dat niet met retoriek, dan maar met knuppel en molotov cocktail. Het is een ontluisterend beeld dat Zmijewski schetst van de hedendaagse democratie. Maar wel een beeld dat nog lang in je hoofd blijft nazinderen.

Bovenstaande recensie verscheen – in ietwat gewijzigde vorm – eerder in Het Parool.
www.parool.nl